Intelektualna skromność

June 27, 2019

Historia współczesnych ruchów skupionych wokół krytycznego myślenia jest do pewnego stopnia powiązana z jednym z nurtów w obrębie teorii argumentacji, tzw. informal logic movement, silne powiązanie obu dyscyplin widać szczególnie od lat 80. ubiegłego wieku, kiedy założone zostało chociażby Association for Informal Logic and Critical Thinking. Niemniej jako takie krytyczne myślenie skupia się na szerszym zakresie tematów — w końcu krytycznie myśleć można nie tylko o argumentach (Govier 2018, pp. 372-378). Zdaniem wielu autorów wydaje się wymagać ono także więcej niż tylko umiejętności związanych z analizą argumentów, zdobywaniem i oceną informacji czy stosowaniem logikiWydaje się, że o niewystarczalności umiejętności logicznych świadczy np. to, że ludzie łatwiej akceptują sylogizmy potwierdzające ich przekonania na tematy, z którymi wiążą silne przekonania — jak np. aborcji — niż te je podważające, nawet pomimo identyczności tych rozumowań pod względem formalnym oraz wcześniejszych doświadczeń z logiką (Čavojová, Šrol, & Adamus 2018). — w szczególności potrzebne są pewnego rodzaju dyspozycje (Ennis 1996), tj. w uproszczeniu tendencje do robienia pewnych rzeczy, a więc i pewne intelektualne przymioty czy postawy, z których te tendencje wynikają. W literaturze można znaleźć wiele list takich dyspozycji i postaw (np. Perkins, Jay, & Tishman 1993); najbardziej znana jest chyba ta stworzona przez Lindę Elder oraz Richarda Paula, a rozpowszechniana przez Foundation for Critical ThinkingListę tę można znaleźć np. tutaj i chciałbym w serii wpisów pokrótce przedstawić część z promowanych właśnie przez tę listę cech.

Jedną z tych cech jest intelektualna skromność (intellectual humility), którą w skrócie można opisać jako świadomość limitów własnej wiedzy oraz wrażliwość na okoliczności, w których te limity mogą prowadzić do samooszukiwania poprzez różnego rodzaju błędy myślenia, uprzedzenia, czy ograniczenia własnego punktu widzeniaJest to o tyle ważne, że np. bardzo popularny błąd konfirmacji jest oparty częściowo na tym, że ludzie wydają się spontanicznie preferować „własne teorie“ — istnieje np. badanie, którego autorzy uważają, że ten związek teorii z własną osobą nie musi być nawet jakiś bardzo duży i ludzie są skłonni przypisywać większą prawdziwość tej z teorii możliwych do wyboru, która arbitralnie jest sformułowana przez eksperymentatora tak, jakby była ich (Gregg, Mahadevan, & Sedikides 2017). . Koncept ten zresztą stwarza pewne problemy definicyjneTym bardziej, że jest rozważany nie tylko na polu krytycznego myślenia, ale też w obrębie epistemologii cnót czy psychologii pozytywnej. . Z jednej strony można więc eksponować, że charakteryzują się intelektualną skromnością ludzie bardziej świadomi swoich intelektualnych porażek czy też skłonni do zaakceptowania istnienia możliwości, że ich epistemiczne, polityczne czy moralne poglądy mogą być błędne (Church & Samuelson 2017, p. 4), czy też ogólniej tacy świadomi zawodności i omylności własnego intelektu (Krumrei-Mancuso, & Rouse 2016). Z drugiej sensownie wydaje się definiowanie intelektualnej skromności w opozycji do takich cech jak arogancja, próżność, snobizm czy egotyzm, a więc w ogólności swego rodzaju „niesłusznej dumy” (Roberts, & Wood 2003, pp. 257-258).

Te dwie koncepcje w dobry sposób naświetlają o czym mowa, niemniej mają pewne ograniczenia, którym warto pokrótce się przyjrzeć. Warto przykładowo zauważyć, że mimo wszystko dosłowne traktowanie intelektualnej skromności jako dokładnej odwrotności „arogancji” oraz w ogóle użycie słowa „skromność” może być tu trochę mylące — intelektualna skromność wydaje się przede wszystkim pewnego rodzaju dyspozycją metakognitywną do namysłu nad własnym myśleniem i ograniczeniami własnego stanowiska, co rzeczywiście oznacza że prowadzi do identyfikacji słabych punktów, ale siłą rzeczy także tego, jakie elementy opinii są silne i na ile. W szczególności wydaje się więc, że nie zawsze intelektualną skromnością będzie się charakteryzował ktoś, kto po prostu ma tendencję do wątpienia w prawdziwość swojego zdania ze względu przykładowo na niską samoocenę, wyznawanie jakiegoś wszystkowiedzącego w swojej opinii autorytetu, czy też obawę przed wyśmianiem przez innych.

Podobnie skupienie się w definicji na świadomości samych w sobie ograniczeń pozostawia możliwość istnienia osób, które jednocześnie są skromne oraz aroganckie, tj. zdają sobie sprawę ze swoich ograniczeń, ale równocześnie znacznie przeceniają swoje silne strony i je nadmiernie akcentują (Whitcomb et al. 2015). Ogólnie więc możliwe, że lepsze będą definicje właśnie akcentujące aspekt metakognitywny, tj. przykładowo skupiające się na tym, że intelektualna skromność jest związana z prawidłowym zarządzaniem pokładaniem pewności w swoje zdolności, tj. wyważeniem poziomu pewności tak, aby był możliwie zgodny z poziomem zdolności, a także rozpoznawaniem istotnych dla tej pewności warunków (Kidd 2015). Tak czy inaczej pomimo niedoskonałości, wymienione wyżej wyjaśnienia wydają się dobrze rozrysowywać omawiany koncept.

Tak jak przewiduje się, że ogólna skromność ma pewne korzyści w postaci np. łatwiejszego formowania i naprawiania relacji opartych o silne więzi socjalne (Davis et al. 2013), czy większej satysfakcji w związkach romantycznych (Dwiwardani et al. 2017), tak możemy się spodziewać pewnych zysków z bycia intelektualnie skromnym. Przede wszystkim ze względu na większą świadomość metakognitywną ludzie z wyższą intelektualną skromnością w mniejszym stopniu ulegają błędom poznawczym, a co za tym idzie trafniej — a więc i sprawiedliwiej — oceniają siłę argumentacji i dowodów (Leary et al. 2017). Są też bardziej zainteresowani powodami, dla których ludzie przyjmują odmienne od nich stanowisko (Porter & Schumann 2017), badania sugerują też, że osoby o wysokiej intelektualnej skromności prawdopodobnie więcej czasu poświęcają na rozpatrywanie wypowiedzi na kontrowersyjne tematy, z którymi się nie zgadzają niż osoby, u których ta cecha jest niska, co prowadzi do tego, że łatwiej i trafniej są w stanie określić, z którymi tego typu wypowiedziami już się spotkały (Deffler, Leary, & Hoyle 2016). Zgadza się to wszystko z przewidywaniem, że ludzie dopuszczający możliwą zawodność swoich poglądów są bardziej zmotywowani do rozważania jakości tych poglądów niż ludzie uznający, że co do zasady mają we wszystkim rację.

Wysoka intelektualna skromność wiąże się również z intelektualną ciekawością (Leary et al. 2017; Porter & Schumann 2017), a także z posiadaniem wyższych potrzeb poznawczych, co oznacza większą skłonność do rozważania intelektualnych problemów, analizowania różnych spraw oraz — generalnie — namyślania się nad rzeczami (Leary et al. 2017). Trudno tutaj jednak na razie stwierdzić co jest przyczyną a co wynikiem — można podejrzewać zarówno, że osoby intelektualnie skromne, ze względu na zauważanie braków w swojej wiedzy stają się bardziej ciekawe i czują większa potrzebę związaną z uzupełnieniem tej wiedzy, jak i że ciekawość i potrzeby poznawcze odsłaniają braki w wiedzy, co prowadzi do zwiększenia intelektualnej skromności. Tak czy inaczej intelektualna skromność do pewnego stopnia odzwierciedla epistemiczne wartości wiążące się z ciekawością, chęcią pozyskiwania wiedzy oraz skłonnością do namysłu.

Intelektualnie skromna osoba charakteryzuje się również bardziej trafnym poczuciem bycia w błędzie — przykładowo w jednym badaniu (Deffler, Leary, & Hoyle 2016) osoby intelektualnie skromne były mniej pewne co do prawdziwości swoich niepoprawnych odpowiedzi — ale nie mniej w kwestii poprawnych – co osoby nie wykazujące się tą cechą. Co więcej przy zadaniu określania poziomu swojego zaznajomienia z zagadnieniami, z których część była prawdziwa (np. Susan B. Anthony czy Mount Rushmore) a część zmyślona (np. Jacques Worthington czy rebelia Hamricka) osoby z wysoką intelektualną skromnością trafniej oddzielały prawdziwe i zmyślone tematy, co sugeruje że ich przekonania o poziomie własnej wiedzy są bardziej zgodne z rzeczywistością.

Niska intelektualna skromność łączy się także z wyższą potrzebą domknięcia poznawczego (Leary et al. 2017), które charakteryzuje osoby oczekujące ostatecznych i wiążących odpowiedzi na rozważane zagadnienia, a także mniej tolerujących niepewność i nieprecyzyjność (Kruglanski, & Webster 1996). Wysoka potrzeba domknięcia poznawczego prowadzi do podejmowania szybszych, heurystycznych decyzji, często przy braku wystarczającej ilości informacji, a także do odmowy rewizji już podjętych decyzji. Dopuszczanie możliwości, że własne stanowisko jest błędne prowadzi natomiast do mniejszego dogmatyzmu (Leary et al. 2017), a więc np. do większej tolerancji wobec osób o innych przekonaniach religijnychJak przy większość cech tego typu wydaje się jednak, że można być czasem w stosunku do jednych przekonań intelektualnie skromnym a w stosunku do innych nie (Hoyle et al. 2016), można więc spodziewać się że np. ktoś skromny i niedogmatyczny w kwestiach politycznych może być równocześnie intelektualnie arogancki i dogmatyczny w kwestiach religijnych. .

Intelektualna skromność wydaje się też powiązana z wyższą wiedzą ogólną, a także z szeregiem cech, które są istotne dla zdobywania wiedzy (Krumrei-Mancuso et al. 2019) — poza wyżej już wymienioną intelektualną ciekawością i potrzebami poznawczymi, np. też bardziej refleksyjnym myśleniem, wewnętrzną motywacją do uczenia się dla samego w sobie zdobywania wiedzy, czy intelektualną otwartością, a także niższą tendencją do tzw. social vigilantism wiążącego się z prezentowaniem swoich przekonań jako lepszych czy z oporem przed perswazją (Saucier, & Webster 2009).

Jak to zwykle bywa z rzeczami związanymi z krytycznym myśleniem łatwiej jest wymyślić czemu coś ma być przydatne, a trudniej powiedzieć jak się tego nauczyć. Paul i Elder (2014, p. 30) generalnie sugerują, żeby sobie zrobić listę swoich uprzedzeń, zastanowić czy się kiedykolwiek spiera w tematach, co do których nie ma się specjalnie argumentów, czy też porozważać sobie czy się czasem nie przyjmuje bez rozważania innych opcji, że grupa, do której się należy ma rację. Wydaje mi się jednak, że jest to droga donikąd, gdyż kluczem jest trwałe dopuszczanie swojej omylności w trakcie rozważań czy dyskusji, a nie jednorazowa refleksja. Najważniejszą kwestią jest po prostu po pierwsze posiadanie takiego przekonania, co raczej trudno wyćwiczyć — po prostu się z nim zgadza albo nie – a po drugie kontrola swoich rozumowań pod kątem błędów poznawczych i błędów rozumowania, co wydaje się dalece trudniejsze. Chociażby dlatego, ze sama wiedza o tym, że jest coś takiego jak ad hominem czy też błąd konfirmacji niekoniecznie chroni przed ich używaniem.

Gdybym miał wymyślić jakiś sposób ćwiczenia intelektualnej skromności, to bardzo luźno rzuciłbym pomysł oparty na „grze w wątpienie” opisywanej przez Elbowa (1998, p. 148) — możnaby więc spisać swoje rozumowanie i wyobrazić sobie, że jest sformułowane przez kogoś innego, a następnie założyć że jest nieprawdziwe i skupić się na jego skrytykowaniu poprzez szukanie błędów. Obiecujące wydaje mi się też oparcie strategii nauki intelektualnej skromności na czymś wzorowanym na tzw. treningu metakognitywnym, który jest wykorzystywany w terapii pacjentów ze schizofrenią w celu osłabienia objawów pozytywnych. Niemniej jednak brak jest w tej chwili sprawdzonych interwencji nakierowanych na wykształcanie intelektualnej skromności.

***

Church, I. M., & Samuelson, P. L. (2017). Intellectual humility: An introduction to the philosophy and science. London: Bloomsbury Academic, an imprint of Bloomsbury Publishing Plc.

Čavojová, V., Šrol, J., & Adamus, M. (2018). My point is valid, yours is not: Myside bias in reasoning about abortion. Journal of Cognitive Psychology, 30(7), 656-669. doi:10.1080/20445911.2018.1518961

Davis, D. E., Worthington, E. L., Hook, J. N., Emmons, R. A., Hill, P. C., Bollinger, R. A., & Tongeren, D. R. (2013). Humility and the Development and Repair of Social Bonds: Two Longitudinal Studies. Self and Identity, 12(1), 58-77. doi:10.1080/15298868.2011.636509

Deffler, S. A., Leary, M. R., & Hoyle, R. H. (2016). Knowing what you know: Intellectual humility and judgments of recognition memory. Personality and Individual Differences, 96, 255-259. doi:10.1016/j.paid.2016.03.016

Dwiwardani, C., Ord, A. S., Fennell, M., Eaves, D., Ripley, J. S., Perkins, A., . . . Tongeren, D. R. (2017). Spelling HUMBLE with U and ME: The role of perceived humility in intimate partner relationships. The Journal of Positive Psychology, 13(5), 449-459. doi:10.1080/17439760.2017.1291849

Elbow, P. (1998). Writing Without Teachers. New York: Oxford University Press.

Ennis, R. H. (1996). Critical Thinking Dispositions: Their Nature and Assessability. Informal Logic, 18(2). doi:10.22329/il.v18i2.2378

Govier, T. (2018). Problems in Argument Analysis and Evaluation. Windsor: Windsor Studies in Argumentation.

Gregg, A. P., Mahadevan, N., & Sedikides, C. (2017). The SPOT Effect: People Spontaneously Prefer their Own Theories. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 70(6), 996-1010. doi:10.1080/17470218.2015.1099162

Hoyle, R. H., Davisson, E. K., Diebels, K. J., & Leary, M. R. (2016). Holding specific views with humility: Conceptualization and measurement of specific intellectual humility. Personality and Individual Differences, 97, 165-172. doi:10.1016/j.paid.2016.03.043

Kidd, I. J. (2015). Intellectual Humility, Confidence, and Argumentation. Topoi, 35(2), 395-402. doi:10.1007/s11245-015-9324-5

Kruglanski, A. W., & Webster, D. M. (1996). Motivated closing of the mind. Psychological Bulletin, 103, 263-283.

Krumrei-Mancuso, E. J., & Rouse, S. V. (2016). The development and validation of the comprehensive intellectual humility scale. Journal of Personality Assessment, 98, 209–221. doi:10.1080/00223891.2015.1068174

Krumrei-Mancuso, E. J., Haggard, M. C., Labouff, J. P., & Rowatt, W. C. (2019). Links between intellectual humility and acquiring knowledge. The Journal of Positive Psychology, 1-16. doi:10.1080/17439760.2019.1579359

Leary, M. R., Diebels, K. J., Davisson, E. K., Jongman-Sereno, K. P., Isherwood, J. C., Raimi, K. T., . . . Hoyle, R. H. (2017). Cognitive and Interpersonal Features of Intellectual Humility. Personality and Social Psychology Bulletin, 43(6), 793-813. doi:10.1177/0146167217697695

Perkins, D. N., Jay, E. & Tishman, S. (1993). Beyond abilities: A dispositional theory of thinking. Merrill-Palmer Quarterly, 39.1, 1-21.

Porter, T., & Schumann, K. (2017). Intellectual humility and openness to the opposing view. Self and Identity, 17(2), 139-162. doi:10.1080/15298868.2017.1361861

Paul, R., & Elder, L. (2014). Critical thinking: Tools for taking charge of your professional and personal life. Upper Saddle River, NJ: Pearson Education.

Roberts, R. C., & Wood, W. J. (2003). Humility and epistemic goods. In DePaul, M., & Zagzebski, L. Intellectual Virtue: Perspectives From Ethics and Epistemology (pp. 257–79). Oxford, UK: Oxford University Press.

Saucier, D. A., & Webster, R. J. (2009). Social Vigilantism: Measuring Individual Differences in Belief Superiority and Resistance to Persuasion. Personality and Social Psychology Bulletin, 36(1), 19-32. doi:10.1177/0146167209346170

Whitcomb, D., Battaly, H., Baehr, J., and Howard-Snyder, D. (2015). Intellectual humility: Owning our limitations. Philosophy and Phenomenological Research, 91(1), pp. 1–31