Polaryzacja i ciekawość

May 23, 2019

Prawie zawsze gdy tylko w rozmowie pojawia się temat pogłębiającej się polaryzacji poglądów w społeczeństwie i tego, jak ta ma się do zdolności krytycznego myślenia, niemal z automatu oskarżane o zjawisko są internet i serwisy społecznościowe oraz tworzone przez nie tzw. bańki informacyjne (zwane też czasem „zamkniętymi komnatami” albo „komnatami echo”), a jako rozwiązanie proponowane wychodzenie z tych baniek, ewentualnie zabiegi mające na celu zwiększenie wiedzy. Niestety jednak — wbrew intuicjom — wydaje się, że można mieć istotne wątpliwości co do tego, że samo zwiększanie wiedzy, jak i sam w sobie kontakt z konkurencyjnymi opiniami czy nawet dobrowolna otwartość na nie, są wystarczające do przeciwdziałania polaryzacji. Co więcej ewentualny negatywny wpływ internetu jest raczej co najwyżej pośredni.

Polaryzację poglądów obserwuje się przede wszystkim w tematach związanych z polityką, ale także innych szeroko dyskutowanych — przykładami są akcja afirmatywna, prawo dotyczące kontroli posiadania broni, małżeństwa osób tej samej płci, prawa mniejszości seksualnych, aborcja, globalne ocieplenie czy niedawny kryzys migracyjny. Polaryzacja wydaje się dość ważnym zagadnieniem nie tylko ze społecznego punktu widzenia, ale także w kontekście krytycznego myślenia i teorii argumentu. Jest to dość dobry przykład sytuacji, w której należy być szczególnie wyczulonym na efekt konfirmacjitj. skłonności do preferowania informacji zgodnych z przekonaniami , i która może także prowadzić do warunków tzw. głębokiej niezgody (deep disagreement), tj. sytuacji gdy problem w rozwiązaniu sporu dotyczy nie tylko jego przedmiotu, ale przede wszystkim podejścia do materiału dowodowegoJaskrawym przykładem może być wartościowanie przez postulujących płaskość Ziemi argumentów wywiedzionych z Biblii, których znaczna część oponentów siłą rzeczy nie uważa za poważne. oraz postaw epistemicznych (Kappel 2012).

Rozpoznanie silnie polaryzujących tematów pozwala też na lepszy dobór strategii argumentacyjnych do tematu, a także na ostrożniejsze podejście do własnych poglądów czy też stosunku do oponenta. Wiele wskazuje także, że powinniśmy ostrożniej podchodzić do opinii osób, z którymi silnie się zgadzamy w sprawach politycznych — wiedza o orientacji politycznej innych wydaje się ograniczać zdolność do wartościowania ich opinii w zupełnie niepowiązanych kwestiach (Marks, et al. 2019). Wreszcie, w sytuacjach które obarczone są dużym ryzykiem stronniczości, może być istotne w analizie stanowiska — zwłaszcza jeżeli nie jest się ekspertem w danej dziedzinie — to, kto je wypowiada a nie tylko jego treśćPopularnie takie zagranie (schemat argumentacyjny ad hominem) może się kojarzyć z błędem argumentacyjnym, niemniej współczesna teoria argumentacji raczej przestrzega przed pochopnym odrzuceniem argumentu tylko na podstawie schematu, do którego się da go sprowadzić. (Walton 1991).

Pierwszym wyjaśnieniem, jakie przychodzi do głowy na ogół jest internet, a zwłaszcza serwisy społecznościowe. Niemniej wydaje się dość wątpliwe, żeby wpływ internetu na polaryzację był bezpośredni oraz był tu głównym czynnikiem — przeczy temu chociażby fakt, że polaryzacja postępuje najszybciej w grupach wiekowych, które mają najmniejszy dostęp do internetu (Boxell, Gentzkow, & Shapiro 2017). Wydaje się też, że wcześniejsze publikacje w znacznym stopniu zawyżały stopień światopoglądowej segregacji w mediach społecznościowych (Barberá, et al. 2015), oraz że internet co najwyżej wzmacnia trendy występujące już dwie dekady przed jego upowszechnieniem się (Lelkes, Sood, & Iyengar 2015).

Kontakt z przeciwnymi do swoich poglądami intuicyjnie wydaje się dobrą interwencją — skoro społeczność ma silnie spolaryzowane poglądy, można spodziewać się, że ludzie mają zbyt słaby dostęp do rzetelnych opinii z drugiej strony i przez to ich pogląd na stanowisko oponentów jest zniekształcony. Mniejsza wydaje się wówczas też szansa na natknięcie się na racjonalnegoNie wnikając tu w konkretną definicję racjonalności — chodzi o osoby, które reprezentant danego poglądu uznałby za racjonalne. rozmówcę, przez co łatwiej jest sobie ramować konflikt opinii jako efekt domniemanej głupoty przeciwników. Ponadto ludzie często rzeczywiście wykazują się wręcz awersją do kontaktu oraz analizy poglądów, które są przeciwne do ich stanowiska. Przykładowo wydaje się, że zwolennicy danej partii mają tendencję do przeceniania negatywnych emocjonalnych efektów kontaktu z przeciwnymi opiniami, a jednocześnie zaniżania w przewidywaniach stopnia, w jakim mogliby się zgadzać z oponentami (Dorison, Minson, & Rogers 2019). Podobnie istnieją badania sugerujące, że znaczna część zwolenników obu stron w wielu spolaryzowanych tematach jest w stanie odpuścić szanse pieniężnej wygranej tylko po to, aby uniknąć kontaktu z przeciwnymi opiniami (Frimer, Skitka, & Motyl 2017).

W rzeczywistości jednak sam w sobie kontakt z przeciwnymi poglądami może wręcz zwiększać a nie zmniejszać polaryzację (Bail, et. al 2018), od czego istotnym wyjątkiem mogą być np. treści generowane przez osoby, z którymi wiążą nas „słabe więzi”, tj. znajomych których lubimy ale w rzeczywistym życiu nie mielibyśmy zbyt wielu okazji, aby mieć kontakt z ich opiniami. Kontakt z tego typu poglądami jednak, siłą rzeczy, używanie serwisów społecznościowych zwiększa (Barberá 2014). Co więcej okazuje się, że ludzie używający serwisów społecznościowych ogólnie mają większy kontakt z przeciwnymi perspektywami niż np. ludzie wchodzący bezpośrednio na serwisy z newsami, oraz że konsumpcja informacji w internecie nie różni się specjalnie od konsumpcji informacji w prasie tradycyjnejW gruncie rzeczy w tym badaniu kanały informacyjne o nieco większej segregacji światopoglądowej (wyszukiwarki internetowe oraz social media) charakteryzowały się także większym kontaktem z przeciwnymi poglądami. (Flaxman, Goel, & Rao 2016).

Podsumowując, jakkolwiek wpływ internetu na polaryzację jest wciąż przedmiotem dyskusji, to nie jest on raczej ani decydujący, ani bardzo duży, ani bezpośredni. Nie wydaje się także, aby w znacznym stopniu ograniczał on kontakt z odmiennymi perspektywami, a sam w sobie ten kontakt nie wydaje się w istotnym stopniu przeciwdziałać polaryzacji.

Innym pomysłem na zapobieganie polaryzacji jest rozwijanie pewnych pozytywnych przymiotów intelektualnych. Jeżeli ludzie lepiej analizują dane statystyczne, są bardziej zaznajomieni z publikacjami na dany temat, można się spodziewać że ich poglądy będą bliższe prawdy, a zatem niezależnie od wyjściowych opinii będą one się do siebie zbliżać. Problem z tym rozumowaniem jest jednak taki, że wiele wskazuje na to, że ludzie często wykorzystują swoje przymioty intelektualne nie do odkrywania prawdy, a do obrony stanowiska, z którym się identyfikują. Wskazuje na to chociażby brak istotnego wpływu inteligencji na podatność na myside bias (Stanovich, West, & Toplak 2013) czy też ogólniej umiejętności kognitywnych na wiele innych błędów poznawczych (Stanovich, & West 2008).

Przykładowym tego typu kandydatem do zmniejszania polaryzacji jest science literacy, tj. konstrukt obejmujący zrozumienie i wiedzę o różnych naukowych konceptach, zbiór pewnych umiejętności umożliwiających rozumienie naukowych doniesień, a także podstawową znajomość najważniejszych dziedzin nauki. Niestety jednak, badania sugerują że osoby charakteryzujące się większą science literacy oraz edukacją są bardziej spolaryzowane w odniesieniu do kontrowersyjnych tematów związanych z nauką (Drummond, & Fischhoff 2017). Ponadto korelacja pomiędzy samą w sobie wiedzą o naukowych faktach i nastawieniem do nauki jest w ogólności dość mała (choć pozytywna) oraz zróżnicowana w zależności od dziedziny (Allum, et al. 2008). Wydaje się także, że numeracy — tj. zdolność do wnioskowania z użyciem danych liczbowych — zwiększa polaryzację przynajmniej na niektóre tematy (Kahan, et al. 2012). To wszystko oczywiście nie oznacza, że wiedza tego typu jest zbędna — wręcz przeciwnie, nie da się bez niej rozumieć nauki; po prostu samo w sobie zlikwidowanie deficytów wiedzy nie musi wcale zmniejszyć stopnia polaryzacji w publicznej debacie.

Niezbędnym elementem poprawnego rozumowania wydaje się również skłonność do rewizji posiadanych przekonań w obliczu nowych faktów oraz otwartość na te fakty. Takie podejście dobrze opisuje konstrukt nazywany actively open-minded thinking (AOT). Możnaby zatem przewidywać jego częściową użyteczność w zmniejszaniu polaryzacji na pewne tematy, i może się on wydawać obiecujący zwłaszcza w zagadnieniach opartych na empirycznych dowodach — takich, jak globalne ocieplenie. Niemniej dostępne badania znów wskazują na pogłębianie polaryzacji w tej kwestiiMożna jednak znaleźć w literaturze też komentarze przeciw uogólnianiu tych wniosków na inne polaryzujące zagadnienia (Baron 2017) (Kahan, & Corbin 2016).

Inną obiecującą cechą wydaje się skłonność do analitycznego, nieśpiesznego myślenia i poświęcania wysiłku świadomemu namysłowi mniej polegającemu na heurystykach, tj. tego co Kahneman (2011) nazywa „Systemem 2”. Rzeczywiście, trudno sobie wyobrazić naukowe rozumowanie bez dużego udziału analitycznego myślenia, niemniej istnieją publikacje sugerujące, że skłonność do myślenia zgodnego z Systemem 2 — mierzona z użyciem Cognitive Reflection Test (CRT) — może w niektórych sytuacjach zwiększać stopień rozumowania umotywowanegotj. rozumowania obarczonego błędami wynikającymi z emocjonalnych kwestii — chęcią zmniejszenia dysonansu poznawczego, identyfikacjami grupowymi czy politycznymi, etc. , prowadzącego do wniosków zgodnych z poglądami politycznymi i przez to także może prowadzić do większej polaryzacjiTrzeba tu zaznaczyć, że dowody przedstawione w tym badaniu są jednak słabsze niż te podane przy poprzednich konstruktach, a w innych zagadnieniach dotyczących analitycznego myślenia (jak np. jego powiązania z politycznym konserwatyzmem) rożne sposoby pomiaru czasem prowadzą do różnych wniosków (Yilmaz, & Saribay 2017). (Kahan 2013). Posługiwanie się Systemem 2 — przynajmniej w kwestiach naukowych — wydaje się też dość mocno powiązane z numeracy i science literacy, a także częściowo z AOT, więc wymienione już wcześniej publikacje zdają się również wskazywać na ograniczoną rolę myślenia analitycznego w zmniejszaniu polaryzacji; jest tak częściowo ze względu na to, że ludzie w kontrowersyjnych tematach korzystają z tych zdolności i skłonności dość selektywnie tak, aby dojść do zadowalającej z punktu widzenia ich orientacji politycznej konkluzji (Kahan, et al. 2017a).

W powiązaniu z różnymi badaniami dotyczącymi m. in. niedostateczności powyższych cech w przeciwdziałaniu wniosowaniu umotywowanemu czy polaryzacji, funkcjonuje w obrębie nauki o komunikacji teoria kulturowej kognicji (cultural cognition). W dużym uproszczeniu sprowadza się ona do hipotezy o tendencji ludzi do postrzegania i dostosowywania swoich przekonań nt. różnych zagadnień związanych z faktami (jak antopogeniczność globalnego ocieplenia, tego czy kara śmierci odstrasza morderców, czy ograniczenie dostępu do broni sprawia że społeczeństwo jest bezpieczeniejsze, etc.) do wartości, które definiują ich kulturową tożsamość. Istnieje co prawda nieco obiecujących interwencji, które mogą z użyciem faktów i z pominięciem identyfikacji światopoglądowej przekonywać ludzi przykładowo co do antropogeniczności globalnego ocieplenia — jak np. informowanie o przeważającym konsensusie naukowym (Linden 2015) — niemniej niezależnie od prawdziwości całej teorii kulturowej kognicji, interesujące jest z punktu widzenia krytycznego myślenia jedno z dokonanych w związku z jej przewidywaniami odkryć. Okazuje się bowiem, że pomimo nieefektywności całej gamy intelektualnych przymiotów, przed polaryzacją wydaje się chronić coś, co możnaby nazwać naukową bądź intelektualną ciekawością (Kahan, et al. 2017b), charakteryzującą się m. in. poszukiwaniem dla rozrywki informacji naukowych czy też ogólniej żywym zainteresowaniem naukowymi doniesieniami. To by sugerowało, nieco niespodziewanie, że tam gdzie nie dają rady kognitywno-racjonalne cechy, użyteczna okazuje się ta bazująca bardziej na emocji.

Ciekawość niesie ze sobą zresztą więcej istotnych korzyści, chociażby ułatwiając przyswajanie informacji i ogólniej uczenie się (Gruber, Gelman, & Ranganath 2014), co może też pomagać w wykształceniu części z wcześniej rozważanych cech. Cechy, które wiążą się bardziej z motywacjami i emocjami niż z umiejętnościami, zyskują zresztą ostatnio większe zainteresowanie pod względem niwelowania błędów poznawczych — przykładowo zwiększenie zaufania społeczeństwa wobec nauki wydaje się istotnym celem dla komunikowania nauki, a to zaufanie u dorosłych może zwiększać uprzednie, pokrewne do ciekawości, zainteresowanie nauką w młodości (Motta 2018).

Oczywiście wiele z tych badań to stosunkowo młode odkrycia i wiele się jeszcze może zmienić — w końcu siła nauki leży w dużej mierze w toczących się w jej obrębie dyskusji i dialogu. W tej chwili wydaje się jednak, że samo zwiększanie umiejętności i wiedzy niekoniecznie musi prowadzić do obarczonego mniejszą liczbą błędów rozumowania, szczególnie w silnie spolaryzowanych politycznie tematach. To z kolei sugeruje, że chcąc uczyć się krytycznego myślenia, pod uwagę przy analizie stanowiska należy brać także stosunek do obu politycznych stron sporu, stopień w jakim nauka — ogólnie ale i ta związana z danym tematem — ciekawi proponenta, a także stopień zaufania do naukowców z danej dziedziny. Taka analiza może prowadzić bowiem zarówno do mniejszej liczby błędów w umotywowaniu stanowiska własnego, jak i powstrzymania się od niepotrzebnego przypisywania reprezentantom stanowiska przeciwnego negatywnych cech.

***

Allum, N., Sturgis, P., Tabourazi, D., & Brunton-Smith, I. (2008). Science knowledge and attitudes across cultures: A meta-analysis. Public Understanding of Science, 17(1), 35-54. doi:10.1177/0963662506070159

Bail, C. A., Argyle, L. P., Brown, T. W., Bumpus, J. P., Chen, H., Hunzaker, M. B., Lee, J., Mann, M., Merhout, F., & Volfovsky, A. (2018). Exposure to opposing views on social media can increase political polarization. Proceedings of the National Academy of Sciences, 115(37), 9216-9221. doi:10.1073/pnas.1804840115

Barberá, P. (2014) How social media reduces mass political polarization. Evidence from Germany, Spain, and the U.S. Working paper. Available at citeseerx.ist.psu.edu/ viewdoc/summary?doi=10.1.1.658.5476. Accessed May 18, 2019

Barberá, P., Jost, J. T., Nagler, J., Tucker, J. A., & Bonneau, R. (2015). Tweeting From Left to Right. Psychological Science, 26(10), 1531-1542. doi:10.1177/0956797615594620

Baron, J. (2017). Comment on Kahan and Corbin: Can polarization increase with actively open-minded thinking? Research & Politics, 4(1). doi:10.1177/2053168016688122

Boxell, L., Gentzkow, M., & Shapiro, J. M. (2017). Greater Internet use is not associated with faster growth in political polarization among US demographic groups. Proceedings of the National Academy of Sciences, 114(40), 10612-10617. doi:10.1073/pnas.1706588114

Dorison, C. A., Minson, J. A., & Rogers, T. (2019). Selective exposure partly relies on faulty affective forecasts. Cognition, 188, 98-107. doi:10.1016/j.cognition.2019.02.010

Drummond, C., & Fischhoff, B. (2017). Individuals with greater science literacy and education have more polarized beliefs on controversial science topics. Proceedings of the National Academy of Sciences, 114(36), 9587-9592. doi:10.1073/pnas.1704882114

Flaxman, S., Goel, S., & Rao, J. M. (2016). Filter Bubbles, Echo Chambers, and Online News Consumption. Public Opinion Quarterly, 80(S1), 298-320. doi:10.1093/poq/nfw006

Frimer, J. A., Skitka, L. J., & Motyl, M. (2017). Liberals and conservatives are similarly motivated to avoid exposure to one anothers opinions. Journal of Experimental Social Psychology, 72, 1-12. doi:10.1016/j.jesp.2017.04.003

Gruber, M., Gelman, B., & Ranganath, C. (2014). States of Curiosity Modulate Hippocampus-Dependent Learning via the Dopaminergic Circuit. Neuron, 84(2), 486-496. doi:10.1016/j.neuron.2014.08.060

Kahan, D. M., Peters, E., Wittlin, M., Slovic, P., Ouellette, L. L., Braman, D., & Mandel, G. (2012). The polarizing impact of science literacy and numeracy on perceived climate change risks. Nature Climate Change, 2(10), 732-735. doi:10.1038/nclimate1547

Kahan, D. M. (2013). Ideology, motivated reasoning, and cognitive reflection. Judgment and Decision Making, 8(4), 407-424.

Kahan, D. M., & Corbin, J. C. (2016). A note on the perverse effects of actively open-minded thinking on climate-change polarization. Research & Politics, 3(4), 1-5. doi:10.1177/2053168016676705

Kahan, D. M., Peters, E., Dawson, E. C., & Slovic, P. (2017a). Motivated numeracy and enlightened self-government. Behavioural Public Policy, 1(1), 54-86. doi:10.1017/bpp.2016.2

Kahan, D. M., Landrum, A., Carpenter, K., Helft, L., & Jamieson, K. H. (2017b). Science Curiosity and Political Information Processing. Political Psychology, 38, 179-199. doi:10.1111/pops.12396

Kahneman, D. (2011). Thinking, fast and slow. New York: Farrar, Straus and Giroux.

Kappel, K. (2012). The problem of deep disagreement. Discipline Filosofiche, 22(2), 7–25.

Lelkes, Y., Sood, G., & Iyengar, S. (2015). The hostile audience: The effect of access to broadband internet on partisan affect. American Journal of Political Science. 61(1), 5–20.

Linden, S. V. (2015). A Conceptual Critique of the Cultural Cognition Thesis. Science Communication, 38(1), 128-138. doi:10.1177/1075547015614970

Marks, J., Copland, E., Loh, E., Sunstein, C. R., & Sharot, T. (2019). Epistemic spillovers: Learning others’ political views reduces the ability to assess and use their expertise in nonpolitical domains. Cognition, 188, 74-84. doi:10.1016/j.cognition.2018.10.003

Motta, M. (2018). The enduring effect of scientific interest on trust in climate scientists in the United States. Nature Climate Change, 8(6), 485-488. doi:10.1038/s41558-018-0126-9

Stanovich, K. E., & West, R. F. (2008). On the relative independence of thinking biases and cognitive ability. Journal of Personality and Social Psychology, 94(4), 672-695. doi:10.1037/0022-3514.94.4.672

Stanovich, K. E., West, R. F., & Toplak, M. E. (2013). Myside Bias, Rational Thinking, and Intelligence. Current Directions in Psychological Science, 22(4), 259-264. doi:10.1177/0963721413480174

Walton, D. N. (1991). Bias, Critical Doubt, and Fallacies. Argumentation and Advocacy, 28(1), 1-22. doi:10.1080/00028533.1991.11951525

Yilmaz, O., Saribay, S.A. (2017). The relationship between cognitive style and political orientation depends on the measures used. Judgment and Decision Making, 12(2), 140-147.